مرد حیرت / روز بزرگداشت حکیم عمر خیام
آن به که در این زمانه کم گیری دوست
با اهل زمانه صحبت از دور نکوست
آنکس که به جمگی ترا تکیه بر اوست
چون چشم خرد باز کنی دشمنت اوست خیام
زندگی خیام
حکیم ابولفتح غیاث الدین عمر ابن ابراهیم خیام یکی از چهرهای درخشان علم و ادب ایران و از دانشمندان کم نظیر این سرزمین است که در دوره سلجوقیان ظهور نمود.
برخی گفته اند زادگاه این حکیم بزرگ شهر نیشابور و تاریخ تولدش در خدود 407 هجری و تاریخ وفاتش در سال 517 هجری قمری می باشد و در جوار بقعه امام زاده محمد محروق در نزدیکی نیشابور مدفون است.
وی یکی از شاگردان با استعداد امام موفق و با حسن طوسی و حسن صباح همدرس بوده است که پرورش یافتگان این معلم به مقام بلند می رسیدند. و چون این سه تن در میان شاگردان امام موفق از استعداد بالایی برخوردار بوده اند پیش بینی می کردند احتمالاً یکی از ایشان به مقام دیوانی برسند بنابر همین اساس با هم عهد و پیمان می بندند که هر یک به مقامی رسیدند دیگران را یاری دهند تا اینکه حسن طوسی در زمان سلطنت الب ارسلان سلجوقی به وزارت و صدارت می رسد و از آنجا که آدمی فوق العاده با سیاست و کیاست بوده با تدابیر وی پادشاه ایران در جنگ با رومیان پیروز می گردد و بدین جهت او را در تاریخ الب ارسلان رو می خوانده اند و حسن طوسی با لقب خواجه نظام الملک با خدمات ارزنده ای که داشت در تاریخ ایران مشهور است.
بعداً در زمان ملکشاه سلجوقی فرزند الب ارسلان فراغتی پیش آمده بود، حکیم عمر خیام و حسن صباح به اتفاق به ملاقات خواجه نطام المک بنا به عهد دوران شباب می روند و خواجه نیز با بزرگواری ذاتی خویش به عهد خود وفا نموده و مقدم ایشان را گرامی داشته و به گرمی میپذیرد، حسن صباح را یک کرسی از وزارت واگذار می نماید.
اما از آنجا که حکیم عمر خیام اهل علم بود و در بیشتر علوم زمان خویش مانند ستاره شناسی و فلسفه و فقه و ریاضیات زبردستی خاصی داشت چنانکه یکی از اعیان منجمان ملکشاه بود که به همراه هفت تن دیگر به تغییر و اصلاح تقویم معروف جلالی پرداخت و به میل خود تن به کارهای دولتی نداد و فقط از خواجه تقاضا کرد که مختصری برای او مقرر دارد و به همین اندازه اکتفا نمود و از علم به کار دیگر نپرداخت.
آثار خیام
1- اشعار عربی که چند قطعه بیشتر نیست. 2- رباعیات فارسی 3- رساله جبر و مقابله به عربی، خیام اولین کسی است که کتاب جبر و مقابله کامل را تدوین نمود و معادلات را طبقه بندی کرد و معادله درجه سوم را حل نمود و قاعدة بدست آوردن ضرائب بسط دو جمله ای را که امروز بنام اسحاق نیوتن کاشف جاذبه زمین معروف است کشف کرد و بیان نمود. 4- رسالة فی شرح اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس. 5- زیج ملکشاهی 6- مختصری در طبیعیات 7- صحیفه ای بزبان فارسی در کلیات وجود 8- رساله ای بزبان فارسی در کلیات وجود 9- رساله ای در کون و تکلیف. 10- رساله ای در شناخت سیم و زر بنام: فی الاحتیال المعرفه مقداری الذهب و الفصه فی جسم مرکب منها. 11- رساله ای در صورت تضاد در جواب سه مسئله از حکمت 12- رساله لوازم الامکنه. 13- ترجمه فارسی خطبه ابن سینا از عربی. 14- قسمتی از مجموعه روضه الرضوان القلوب که به کوشش کریستنسن کشف شده. 15- نوروز فارسی و عربی در وجود. 16- رساله نظام الملک راجع به حکومت 17- دو گفتار فارسی و عربی در وجود 18- دو رساله در سه مسئله از حکمت 19- رساله ای در علم اعلی و حکمت اولی
